H αρχόντισσα του Μεσαίωνα
Παναγία Ελεήστρια |
Διασχίζοντας τη μεσσηνιακή γη από τον παλαιό φιδωτό δρόμο της Καλαμάτας προς το ακρωτήρι του Ακρίτα συναντά ο περαστικός την Κορώνη. Μια λευκοντυμένη πολιτεία με κόκκινες κεραμιδωτές σκεπές και για στολίδια ελαιώνες τριγύρω ξεπροβάλλει από μακριά, όμορφη και μυστηριακή στα μάτια. Κι όσοι περνούν από εκεί, σταματούν να τη χαζέψουν, να την περιηγηθούν, να τη γνωρίσουν για να έχουν να λένε αργότερα για μια ξεχωριστή, γραφική πολίχνη που όσο στο βλέμμα κι αν χωρά τόσο ο νους δεν βάζει για τη μεγάλη ιστορία της.
Η Κορώνη αναφέρεται ήδη από την αρχαιότητα, μάλιστα ο Παυσανίας γράφει ότι "Κορώνη δε εστί πόλις εν δεξιά του Παμίσου προς τη θαλάσση και υπό τω όρει Μαθία". Συμμετείχε ως πόλη στην Αχαϊκή Συμπολιτεία (184 π.Χ.) ενώ τα ίχνη της είναι συγκεχυμένα στα χρόνια της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Η σημερινή Κορώνη χτίστηκε στη θέση της Αρχαίας Ασίνης κατά τον 5ο ή 6ο αι. μ. Χ. και αναφέρεται στο ιουστινιάνειο "Συνέκδημον" (535 μ.Χ.) με το όνομα Κορώνια. Η μεγάλη περίοδος ακμής και φήμης της πολιτείας αρχίζει στα χρόνια που οι φράγκοι καταλαμβάνουν την Πελοπόννησο. Η γεωγραφική θέση, το λιμάνι, το φυσικό οχυρό που' ναι χτισμένη αποτέλεσαν καλές συγκυρίες για να γνωρίσει μεγάλες δόξες. Εμπορικός κόμβος, βάση ανεφοδιασμού για το Αιγαίο και την ανατολική λεκάνη της Μεσογείου, η Κορώνη μαζί με τη Μεθώνη (οι δίδυμες αδελφές, τα Μοθωκόρωνα για τους ντόπιους) θα γίνει θέατρο διεκδικήσεων και αντεγκλήσεων για στρατούς, στόλους, αυτοκράτορες, ηγεμόνες, δόγηδες, σουλτάνους. Μετά τους Φράγκους ήταν οι Βενετοί, οι Τούρκοι, ξανά οι Βενετοί και ξανά οι Τούρκοι μέχρι την απελευθέρωσή της στα 1828 από τους επαναστατημένους Έλληνες του Γάλλου στρατηγού Μαιζόν.
Φραγκοκρατία (1205-1207): Η Κορώνη καταλήφθηκε το 1205 από τους πρώτους σταυροφόρους της Δ' Σταυροφορίας. Ο Γοδεφρίδος Βιλεαρδουίνος μπήκε στο κάστρο της σχετικά εύκολα, όπως αναφέρει και το "Χρονικών Του Μορέως":Και απ' εκεί εκίνησαν υπάν εις την Κορώνην / εύρον το κάστρον αχαμνόν εκ τειχών τε και πύργων / εις βράχον ήτον, σπήλαιον, πολλά αφιρωμένον / ως έσωσαν τα πλευτικά τον γύρον εγυρίσαν / οι καβαλλάροι και πεζοί τον πόλεμον αρχίσαν
Βενετοκρατία (1η περίοδος, 1207-1500): Με τη συνθήκη της Σαπιέντζας (1209) η Κορώνη επικυρώθηκε οριστικά στη Γαληνότατη Δημοκρατία της Βενετίας. Προσφερόταν για προπύργιο της σταδιακά ανερχόμενης ιταλικής δύναμης τόσο πολιτικά-στρατιωτικά όσο και οικονομικά. Εξ αυτού και η Κορώνη αναπτύχθηκε ακολουθώντας την ακμή της Βενετίας. Εξελίχθηκε γρήγορα σε εμπορικό και ναυτικό κέντρο, απέκτησε ναύσταθμο, δικό της βιοτεχνικό κέντρο με αξιόλογες εξαγωγές προϊόντων. Ήταν τέτοια η επίδραση της οικονομικής αυτής άνθισης στην κοινωνική ζωή της πόλης, ώστε αυτούς τους τρεις αιώνες η Κορώνη να μην έχει να ζηλέψει τίποτε από τις μεγάλες και φημισμένες πόλεις της βενετικής επικράτειας.
Τουρκοκρατία (1η περίοδος, 1500-1532): στις 16 Αυγούστου 1500 ο σουλτάνος Βαγιαζήτ Β' κατέλαβε την Κορώνη ύστερα από συνεννόηση με τους φρουράρχους, αφού είχε προηγηθεί η κατάληψη και καταστροφή της Μεθώνης μερικές μέρες νωρίτερα. Η άσχημη αυτή εξέλιξη είχε άμεσο αντίκτυπο στην εξέλιξη της πολιτείας. Πολλοί από τους κατοίκους της προτίμησαν να μετεγκατασταθούν σε άλλες βενετικές κτήσεις (Κεφαλονιά και κυρίως Ζάκυνθο) παρά να υποστούν τον βάσανο του τουρκικού ζυγού.
Κατάληψη από τον Andrea Doria και τους Ισπανούς (1532-1534): Παρένθεση στην τουρκική κυριαρχία ήταν η πολιορκία του κάστρου της από τον Γενουάτη ναύαρχο Andrea Doria για λογαριασμό του αυτοκράτορα της Ισπανίας Καρόλου Ε'. Με ισχυρό στόλο και στρατεύματα αποτελούμενα από Κορωναίους, Σικελούς, Ισπανούς, ιππότες της Μάλτας και Ιεροσολυμικό Τάγμα πέτυχε την κατάληψη του κάστρου. Η νηνεμία όμως δεν κράτησε για πολύ. Ήδη κατά τον επόμενο χρόνο άρχισε η στενή πολιορκία των Τούρκων, τους οποίους για άλλη μία φορά κατατρόπωσε ο Andrea Doria φθάνοντας έγκαιρα από τη Μεσσήνη της Σικελίας. Αλλά το κάστρο δεν έμελλε να μείνει για πολύ ακόμη υπό λατινική κυριαρχία.
Τουρκοκρατία (2η περίοδος, 1534-1685): ο σουλτάνος Σουλεϊμάν στέλνει τον ξακουστό ναύαρχο Μπαρμπαρόσα να καταλάβει εκ νέου την Κορώνη, αν και για διάφορους λόγους (εν εξελίξει οι γαλλοϊσπανικοί πόλεμοι στην Ευρώπη) οι Ισπανοί του Καρόλου Ε' αλλά και οι Βενετοί αποφασίζουν να μην την προασπίσουν από τους Τούρκους. 'Ήταν η ώρα για τη δεύτερη μεγάλη έξοδο και φυγή από την πατρίδα. Τότε δημιουργήθηκε και η μεγάλη ελληνική κοινότητα της Νάπολης από Κορωναίους ως επί το πλείστον, που κατέφυγαν εκεί για να αποφύγουν την εκδικητικότητα των Τούρκων. Πολλοί κατέφυγαν στη Σικελία, στην Καλαβρία, στη Ζάκυνθο και την Κεφαλονιά.
Βενετοκρατία (2η περίοδος, 1685-1715): η επάνοδος της παρακμάζουσας Βενετίας στις παλαιές κτήσεις της ξεκίνησε από την Κορώνη με την πολιορκία του μετέπειτα δόγη Φραγκίσκου Μοροζίνι. Χρειάστηκαν 49 μέρες για να πετύχει την κυριαρχία στο καλά οχυρωμένο κάστρο ο στρατός του. Η επιτυχία γιορτάστηκε στον Άγιο Μάρκο από τον δόγη και τους Βενετούς ευγενείς με πρωτοφανείς πανηγυρισμούς. Ήταν και η τελευταία αναλαμπή της Κορώνης προτού βυθιστεί στο σκοτάδι της οθωμανικής τυραννίας μέχρι την απελευθέρωση και τη δημιουργία του πρώτου ανεξάρτητου ελληνικού κράτους.
Τουρκοκρατία (3η περίοδος, 1715-1828): σπουδαιότερο γεγονός αποτέλεσε η προσπάθεια του Ρώσου ναυάρχου Ορλώφ να προκαλέσει επαναστατικό κίνημα στην Πελοπόννησο με ορμητήριο την Κορώνη (1770). Η αποτυχία του προκάλεσε φοβερές αντεκδικήσεις των Τούρκων στον ντόπιο πληθυσμό. Κατά την Ελληνική Επανάσταση έγινε μια πρώτη σοβαρή απόπειρα εκπόρθησης του κάστρου, με τραγική, όμως, εξέλιξη για 50 αδικοχαμένους αγωνιστές, που μνημονεύονται ακόμη και σήμερα από τους Κορωναίους (πρόκειται για το θρυλικό ρεσάλτο στην Ελεήστρια, στη ΝΑ πλευρά του κάστρου). Κατά το 1825 ο Ιμπραήμ Πασάς κατέλαβε την Κορώνη προβαίνοντας σε εμπρησμούς των γύρω χωριών και φυσικά, όπως και στα περισσότερα μέρη του Μοριά, σε βιασμούς, κοπή δένδρων και καταστροφή κάθε είδους εγκαταστάσεων. Πρώτος φρούραρχος της απελευθερωμένης Κορώνης ορίστηκε ο Νικηταράς μετά την επιτυχή έφοδο του Μαιζόν στις 18/10/1828.
Σήμερα η Κορώνη είναι μια γραφική παραθαλάσσια πολιτεία με το κάστρο της να δεσπόζει στον ορίζοντα. Τα στενά δρομάκια της με τα απότομα, ασβεστωμένα σκαλοπάτια, τα μπαλκόνια με τις βοκαμβίλιες, και τις πολύχρωμες ξώπορτες, δίνουν μια αίσθηση μοναδικότητας και γαλήνης. Κατεβαίνοντας προς το λιμάνι η θέα είναι εξαιρετική. Ο Μεσσηνιακός Κόλπος διαγράφεται ξεκάθαρα μέχρι πάνω στην Καλαμάτα και απέναντι στη μεσσηνιακή Μάνη με τα άγρια βουνά της. Μια βόλτα κατά μήκος του λιμανιού προσφέρει τη συγκίνηση της γνωριμίας με την Κορώνη και την ιστορία της. Η πλατεία με τα αρχοντικά, το μουράγιο, ο μόλος, η οβριακή. Κι όταν πέφτει το σούρουπο κι ανάβουν τα φώτα, τα πολύπαθα τείχη της παίρνουν ξανά λίγη από τη δόξα που τους αρμόζει στους αιώνες.
Οι παραλίες της Κορώνης, μέχρι κάτω στο Τσαπί, το Καλαμάκι, τη Σέλιτσα και το ακρωτήρι, αφήνουν τη γοητευτική αίσθηση του ανεξερεύνητου και του αναλλοίωτου με πλήθος μικρών κολπίσκων και αμμουδιών. Οι θαλάσσιες χελώνες, τα δελφίνια, οι φώκιες εξακολουθούν να βρίσκουν απάγκιο και φωλιά για να γεννήσουν μέχρι και σήμερα. Λέγεται μάλιστα ότι ο Όμηρος είχε υπόψη του τις σπηλιές στο Τσαπί και εκεί τοποθετούσε το άντρο του Κύκλωπα Πολύφημου, που ο Οδυσσέας και οι σύντροφοί του κατάφεραν να του ξεφύγουν. Στη λατρεία της Παναγίας δίνεται μεγάλη έμφαση. Η εκκλησία της Παναγίας Ελεήστριας με το αλσύλλιό της δεσπόζει στη νότια πλευρά των τειχών. Στον δρόμο προς το ακρωτήρι Ακρίτας (Cavo Gallo) συναντά κανείς το ξωκλήσι της Παναγίας Φανερωμένης, τυλιγμένο με ντόπιους θρύλους (για την εμφάνισή της σ' εκείνο το σημείο για να προστατέψει την Κορώνη ενώ έρχονταν κουρσάροι να τη λεηλατήσουν). Το μοναστήρι της Χρυσοκελλαριάς Παναγίας δεσπόζει στο τοπικό καλεντάριο (Δεκαπενταύγουστος) με το έθιμο των σουβλιστών χοιρινών στον προαύλιο χώρο του. Εκτός αυτών η εκκλησιαστική αρχιτεκτονική παρουσιάζει αξιόλογα και ενδιαφέροντα δείγματα: πρώτα πρώτα η εκκλησία της Αγίας Σοφίας στον περίβολο του μοναστηριού του Τιμίου Προδρόμου (11ος αι. μ.Χ.), η μητρόπολη του Αϊ-Δημήτρη στην κεντρική πλατεία, ο Άγιος Χαράλαμπος (ο καθολικός San Rocco) στην κορυφή του κάστρου.
Ενδιαφέρον παρουσιάζουν το ομιλούμενο ιδίωμα της περιοχής (που φαίνεται να χάνεται καθόσον φεύγει η τελευταία γενιά των ομιλούντων) αλλά και η ντόπια κουζίνα που αξίζει κανείς να γευτεί για την ιδιαιτερότητά της (περβελομαγέρεμα, στραπατσάδα, τσίκι τσίκι, χειροποίητα μακαρόνια με μυζήθρα, παστό χοιρινό, πλακοτηγανίτες κ. ά.). Οι παροιμίες που αφορούν την Κορώνη είναι αρκετές: "'Έχεις μπάρμπα στην Κορώνη", "Λάδι βρέχει στην Κορώνη", "Όλοι φοβούνται τον θεό κι ο Κορωνιός τον τοίχο". Το ίδιο μπορεί να ειπωθεί και για τα δημοτικά τραγούδια που γνώρισαν άνθιση στην περιοχή Κορώνης - Μεθώνης με το χαρακτηριστικό ιδιόλεκτο: "Ευτού που πας, παιδάκι μου, κι ευτού που θελ' αράξεις/Μη δεις τους μαύρους και σκιαχτείς, τους άραχνους και φύγεις/Τους μαύρους θα 'χεις συντροφιά, τους άραχνους κουβέντα" (βλ. Αθηνά Ταρσούλη, Μωραϊτικα τραγούδια Κορώνης - Μεθώνης, 1944 και Guy Saunier, Ελληνικά Δημοτικά Τραγούδια - Τα μοιρολόγια, 1999)
Η τοπική οικονομία βασίζεται κυρίως στην παραγωγή ελαιόλαδου (από τα περίφημα κορωναίικα λιόφτα), σταφίδας, οπωροκηπευτικών και λιγότερο στην αλιεία και την κτηνοτροφία. Παλιότερα, η παραγωγή πιθαριών ήταν βασικό εξαγωγικό προϊόν της περιοχής. Έχουν μείνει ονομαστά τα κορωναίικα πιθάρια (τζάρες) για τη χρηστικότητα και ποιότητα κατασκευής τους σ' όλη την Πελοπόννησο και τα νησιά του Αιγαίου. Η τουριστική κίνηση είναι σχετικά περιορισμένη, εκτός από τον Αύγουστο, απασχολώντας, πάντως, μέρος του πληθυσμού.
Το μεγαλύτερο πρόβλημα που προκύπτει σήμερα είναι η διατήρηση των αρχιτεκτονικού χαρακτήρα του οικισμού και η άμεση συντήρηση του κάστρου (στατική υποστήριξη, επισκευές τοιχοποιίας από σεισμούς και άλλες φυσικές φθορές). Ακόμη η εκβάθυνση του λιμανιού, με την οποία θα εξυπηρετούνταν καλύτερα οι ανάγκες ελλιμενισμού σκαφών αλιείας και αναψυχής. Ο πληθυσμός έχει περιοριστεί σημαντικά τις τελευταίες δεκαετίες εξαιτίας της εσωτερικής και εξωτερικής μετανάστευσης.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:
*Μάραντος Βασίλειος, Κορώνη, Αθήνα, 1976
*Μομφεράτος Α., Κορώνη και Μεθώνη επί Ενετοκρατίας, υπό κοινωνικήν, πολιτικήν και δημοσιονομικήν έποψιν, Αθήνα, 1914
*Μουστοξύδης Α., Άλωσις της Κορώνης και Μεθώνης, (Ελληνομνήμων), 1843
*Pouqueville Fr., Voyage de la Grece, Paris, 1827
*Στυλιανόπουλος Π., Ιστορία της Μεσσηνίας, Αθήνα, 1954
*Ταρσούλη Αθηνά, Κάστρα και πολιτείες του Μοριά, 1937